براء بن مالکبَراء بن مالک، از صحابه و سلحشوران صدر اسلام است. ۱ - نسب براءنسب کامل وی به صورت «براء بن مالک بن النّضر بن ضَمْضَم بن زید بن حرام بن جُنْدَب بن عامر بن غَنْم بن عَدّی بن النجّار» ذکر شده است. او برادر اَنَس بن مالک (متوفی ۹۳) صحابی و خادم رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم است. [۲]
کتاب مشاهیر علماء‌الامصار، ص۱۳.
[۳]
حلیة‌الاولیاء و طبقات‌الأصفیاء، ج۱، ص۳۵۰.
در بعضی منابع آن دو را برادر تنی [۴]
کتاب‌الجرح والتعدیل، ج۱، قسم۱، ص۳۹۹.
و نام مادرشان را «اُمّ سُلَیم بنت مِلْحان» ذکر کرده‌اند. [۶]
المعارف، ص۱۳۳.
[۷]
الاستیعاب فی معرفة‌الاصحاب، ج۱، ص۱۵۳.
ولی دیگران نام مادر وی را «السَّحماء» و او را برادر ناتنی انس شمرده‌اند. [۸]
جمهرة أنساب‌العرب، ص۴۴۳.
۲ - شرکت براء در غزوات پیامبربراء بن مالک در غزوات اُحُد و خَندَق و به قولی در تمام غزوات جز غزوه بَدر شرکت داشت. ۳ - براء جزو صحابی شجریوی از جمله صحابه ای بود که در سال ششم هجرت در بیعت شجره (بیعت رضوان) با پیامبر پیمان بست یعنی صحابی شجری بود. [۱۱]
سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۹۵.
۴ - شرکت براء در جنگ‌های بعد از پیامبربراء بن مالک در ایام ردّه و جنگ‌های پس از وفات پیامبر، شرکت فعّال داشت و در سنه۱۲، در جنگ یمامه (جبیله)، به فرماندهی خالد بن ولید بن مُغیره مخزومی، که به دفع مُسَیْلِمه کذّاب انجامید، از پیشاهنگان سپاه اسلام بود و در پیروزی مسلمانان نقش اساسی ایفا کرد. در این جنگ، با پیشتازی، دروازه باغی را که یاران مسیلمه بدان پناه برده بودند گشود. این باغ از آن پس به «حدیقة الموت» شهرت یافت. [۱۳]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۴.
[۱۴]
صفة الصفوة، ج۱، ص۶۲۵.
۴.۱ - شجاعت براء در جنگهادر باب کیفیات روحی و اضطرابات او در آغاز حمله و نحوه غلبه وی بر آن و شجاعت او در دفع دشمنان، اشارات و نکات ویژه ای وجود دارد. بَراء در جنگ یمامه بشدت مجروح شد و خالد بن ولید تا بهبود جراحاتش یک ماه بر بالین او درنگ کرد [۱۷]
الکامل فی‌التاریخ، ج۲، ص۳۶۴.
۴.۲ - سرکوب شورش هرمزاندر سنه۱۷، خلیفه دوم پس از فتح بصره و در پی برکناری مُغیرة بن شُعْبَه از حکومت بصره و انتصاب ابو موسی اشعری، براء بن مالک و برادرش انس را همراه والی جدید به بصره فرستاد. [۱۸]
اخبار‌الطّوال، ص۱۵۱.
[۱۹]
فتوح‌البلدان، ص۳۳۶.
سپس براء در سرکوب کردن شورش هرمزان، سردار ایرانی، در نواحی جنوب ایران شرکت کرد. ۴.۳ - فرماندهی میمنه سپاه اسلاماو در سپاه اسلام به فرمان عُمَر، و در لشکر ابوموسی اشعری در مقام فرماندهی میمنه سپاه، حضور یافت. [۲۲]
کتاب مشاهیر علماء‌الامصار، ص۱۳.
براء در این جنگ نیز، که به یوم العقبه شهرت یافت، شجاعت و پیشگامی بسیار نشان داد. ۵ - شهادت براءبه گفتة برخی تاریخ نویسان، از آن‌جا که در باب منزلت قسم او نزد خداوند حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم نقل شده بود، مسلمانان او را به یادکردن سوگند برای پیروزی سپاه اسلام فراخواندند و وی پیروزی مسلمانان و شهادت خود را از خدا طلب کرد. [۲۶]
حلیة‌الاولیاء و طبقات‌الأصفیاء، ج۱، ص۳۵۰.
[۲۷]
الاستیعاب فی معرفة‌الاصحاب، ج۱، ص۱۵۴.
براء سرانجام پس از دلاوری بسیار، از جمله کشتن مرزبان زاره، [۲۸]
کتاب الخراج و صناعة الکتابة، ص۲۲۸.
همراه با مَجزَأة بن ثَور سَدوسی، فرمانده میسرة سپاه ابوموسی، در نزدیکی پل شوش (قنطرة السوس) به دست هرمزان به شهادت رسید [۳۱]
فتوح‌البلدان، ص۳۶۹.
[۳۲]
الاستیعاب فی معرفة‌الاصحاب، ج۱، ص۱۵۴.
و ا و را در همان محل به خاک سپردند. [۳۳]
معجم‌البلدان ج۱، ص۸۴۹.
۶ - خصوصیات براءمورخان در ذکر برخی ویژگی‌های اخلاقی او چون شجاعت و سلحشوری اتفاق نظر دارند، [۳۴]
کتاب‌الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۱۰۵.
[۳۵]
حلیة‌الاولیاء و طبقات‌الأصفیاء، ج۱، ص۳۵۰.
[۳۶]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۳.
تا آن‌جا که عُمَر فرماندهی او را بر سپاه اسلام به سبب شهامت بسیار وی که موجب می‌شد افراد زیر فرمان او به مخاطره افتند، جایز ندانسته است. [۳۸]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص ۵۴.
ابونعیم ضمن اشاره به پاک‌دلی براء، او را بدون ذکر سند متّصل، از اهل صفّه دانسته است. [۳۹]
حلیة الاولیاء و طبقات الأصفیاء، ج۱، ص۳۵۰.
در حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم درباره براء بن مالک که با اندک تفاوتی در عبارات در تمام منابع نقل شده است، آن حضرت به منزلت و مقام این صحابی خود نزد خداوند، به رغم فقر و سادگی ظاهر او، اشاره کرده است. [۴۰]
کتاب مشاهیر علماء الامصار، ص۱۳.
[۴۱]
حلیة الاولیاء و طبقات الأصفیاء، ج۱، ص۳۵۰.
[۴۲]
سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۹۷.
۷ - صدای زیبای براءدر منابع، از صدای خوش و علاقه براء بن مالک به ترنّم اشعار عربی و اطمینان او به این‌که نه بر بستر بلکه در میدان جنگ خواهد مرد، سخن رفته است. [۴۴]
حلیة الاولیاء و طبقات الأصفیاء، ج۱، ص۳۵۰.
[۴۵]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۳.
[۴۶]
صفة الصفوة، ج۱، ص۶۲۵.
۸ - منابع جهت مطالعه• ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت. • ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳. • ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶. • ابن جوزی، صفة الصفوة، چاپ محمود فاخوری و محمد روّاس قلعه جی، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹. • ابن حِبّان، کتاب مشاهیر علماء الامصار، چاپ م. فلایشهمر، قاهره ۱۳۷۹/۱۹۵۹. • ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ( تاریخ مقدمه ۱۳۸۲/۱۹۶۲ ). • ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت. • ابن عبدالبرّ،الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ( ۱۳۸۰/۱۹۶۰ ). • ابن قتیبه، المعارف، چاپ محمد اسماعیل عبدالله صاوی، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۰. • احمد بن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الأصفیاء، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷. • احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، بیروت ۱۹۸۸. • احمد بن داود دینوری، اخبار الطّوال، ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران ۱۳۶۶ ش. •محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۸. • خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۱۰، چاپ جاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲. •محمد بن جریر طبری،تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ( ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/۱۹۶۲ـ۱۹۶۷ ). • قدامة بن جعفر، کتاب الخراج و صناعة الکتابة، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۷/۱۹۸۶. • یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، مقاله «براء بن مالک»، شماره۸۴۲. |